Natura zobrazowana

Rozkwit wiosny sprawia, że coraz bardziej brakuje nam swobodnego kontaktu z przyrodą. W Krakowie czekamy też niecierpliwie na otwarcie wyjątkowej wystawy – o naukowych i artystycznych fascynacjach dziełami natury.

Wystawa Rośliny i zwierzęta. Atlasy historii naturalnej w epoce Linneusza to jedenasty wspólny projekt Międzynarodowego Centrum Kultury i Biblioteki Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, a zarazem pierwszy współtworzony z Instytutem Systematyki i Ewolucji Zwierząt Polskiej Akademii Nauk. „Nasza ekspozycja jest okazją do przypomnienia jednej z najważniejszych (a ciągle nie dość dostępnej dla publiczności) kolekcji sztuki graficznej, którą szczyci się Kraków” – zapowiada długo oczekiwaną ekspozycję Agata Wąsowska-Pawlik, dyrektorka MCK. Na szczęście z początkiem maja można było wznowić przerwane w marcu przez kwarantannę prace nad montażem wystawy.

Piękniejsze niż pierwowzory
Atakowani zewsząd cyfrowymi obrazami nie zdajemy sobie sprawy, że świat przyrody został doskonale zobrazowany i udokumentowany na długo przed powstaniem współczesnych technologii – i to nie tylko z myślą o jego poznaniu, ale i o rozkoszy dla oczu. W zbiorach PAU i PAN w Krakowie znajdują się zachowane w idealnym stanie publikacje uznawane za kamienie milowe europejskiej historii naturalnej. Są wśród nich słynne i wybitne graficznie albumy ornitologiczne i botaniczne tworzone od XVI do XIX wieku. Choć podstawowym przeznaczeniem atlasów historii naturalnej było zastosowanie naukowe, to kunszt opracowujących je rytowników i drukarzy, niezwykła precyzja wykonania oraz estetyczna stylizacja czynią z nich także dzieła sztuki.
W Galerii MCK zobaczymy ponad 40 atlasów flory i fauny (otwarte woluminy i luźne karty), niemal 400 prac z wizerunkami ryb i ponad 90 oryginalnych wielkoformatowych plansz z przedstawieniami ptaków i roślin. Pokazane zostaną w większości nigdy nieprezentowane grafiki i teki, w tym słynne dzieło humanisty Ulissesa Aldrovandiego, prace znanej przyrodniczki Marii Sibylli Merian, a także opracowania Georges’a Cuviera, Eleazara Albina czy François Levaillanta. „Wspomniane dzieła ustaliły w pewnym momencie wyrafinowany standard i niemal ponadczasowy styl ilustracji przyrodniczej, która pod pewnymi względami wciąż ujawnia przewagę nad fotografią. Badacz, malarz, rysownik, a wreszcie rytownik i kolorysta tworzyli wspólnie precyzyjną, zdecydowaną wypowiedź” – wyjaśnia kurator wystawy, projektant i grafik Krzysztof Radoszek.
„Grafika nowożytna pozostaje zatopiona w czerniach i szarościach” – zauważa dr Anna Olszewska, współkuratorka ekspozycji ze strony Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie. „Tymczasem w XVIII wieku niespodziewanie zakwita rynek ilustracji przyrodniczej. Żaden inny element świata widzianego nie został wówczas opracowany z takim nakładem środków i talentu”. Wśród hiperrealistycznych ręcznie kolorowanych rycin oraz barwnych miedziorytów odnajdujemy subtelne, drobiazgowo wyrysowane kwiaty, wizerunki swojskich zwierząt, majestatyczne portrety egzotycznych ptaków, a także niezliczone kształty ryb i wzory motyli. Ukazane na rycinach elementy fauny i flory często wydają się prawdziwsze i bardziej barwne niż ich naturalne pierwowzory.

Dzika i oswojona
Inspirację dla scenariusza wystawy stanowiły tablice z dawnych encyklopedii Larousse’a: zestawione w czterech odsłonach eksponaty poprowadzą nas w poprzek granic, stuleci i bibliotecznych katalogów. Prolog ekspozycji – Ostęp – zwróci uwagę na rodzime gatunki, które można obserwować i identyfikować w naszej strefie klimatycznej. Kolejna sala będzie podróżą w egzotyczne Zamorze – pełne rajskich ptaków, motyli i roślin odkrywanych podczas wypraw i naukowych ekspedycji w odległe zakątki, odnajdywanych w dżungli lub pod wodą. Prezentowany tu zbiór kilkuset wizerunków ryb zachwyci nie tylko akwarystów! Dział Stół zaprosi do dyskusji o rolnictwie, współczesnych dietach oraz globalnym wymiarze tych kwestii. W epilogu prezentacji wystąpi natomiast lokujący się na pograniczu świata natury i kultury Ogród – być może ukazane w nim bogactwo świata roślin ozdobnych stanie się dla kogoś inspiracją do podjęcia własnych prób ogrodniczych?

Zachwyt i troska
„Czy zaspokajana setkami obrazów ciekawość zmienia relacje człowieka ze światem zwierząt i roślin? Czy otwiera na dalszą eksplorację obcego świata, czy dzięki niej zaczynamy go szanować?” – zastanawia się dr Anna Olszewska. Wybrane przez kuratorów prace z jednej strony budzą podziw dla pasji dawnych uczonych i kunsztu rytowników, z drugiej wywołują refleksje na temat ich współczesnych kontekstów: ekologii, powrotu do uważnego zainteresowania naturą, zdrowego żywienia i diety. Natura – niegdyś pierwotna, trwała i dostępna na wyciągnięcie ręki – obecnie kojarzy się z zagrożonymi gatunkami, kurczącymi się zasobami i potrzebą ochrony tego, co jeszcze przetrwało. Niech jednak – tak istotna – troska o zachowanie naturalnego dziedzictwa nie przyćmi nam radości z obcowania z dziełami sztuki oraz ukazanym w nich pięknem świata roślin i zwierząt. (Dorota Dziunikowska, miesięcznik "Karnet")

Wystawa czynna od 19 maja 2020.
Galeria MCK będzie otwarta dla zwiedzających, jednak z pewnymi ograniczeniami wynikającymi z nadal trwającego w kraju stanu epidemicznego. Przygotowane zostały nowe zasady zwiedzania, które w maksymalnym stopniu zapewnią bezpieczeństwo publiczności oraz pracownikom.