Najważniejsze owady na świecie

13 maja 2020

Pszczoły, bo o nich mowa, mimo, że maleńkie i niepozorne sprawiają, że drzewa owocują, pojawiają się truskawki, maliny i inne letnie smakołyki. Są wręcz niezbędne, a przy tym pracowite, zorganizowane i bardzo rodzinne. Okazuje się, że pszczoły to również prawdziwe artystki.

O tym, jak żyje taka pszczela rodzina rozmawiamy z Panem Dariuszem Curyło, miłośnikiem i ekspertem pszczelarstwa, właścicielem lokalnej, rodzinnej pasieki.

W maju wokół nas w ogrodzie rozbrzmiewają prawdziwe pszczele koncerty, aż miło się wsłuchiwać w te dźwięki dochodzące z każdej kwitnącej jabłoni czy czereśni. Ile pszczół musi pracować przy jednym średniej wielkości drzewie, aby z jego kwiatów pojawiły się potem owoce?

W Polsce większość roślin jest zapylana przez pszczoły i inne owady, które w poszukiwaniu pokarmu, jakim jest nektar i pyłek, odwiedzają kwiaty  i przy okazji przenoszą pyłek pomiędzy kwiatami. Wiele roślin pomimo obfitego kwitnienia wiosną, bez pomocy owadów nie zawiąże owoców i nie wyda plonów latem. Do drzew i krzewów owocowych, które potrzebują zapylenia przez owady, należą: czereśnia, wiśnia, jabłoń, grusza, większości śliw i czarna porzeczki oraz maliny, a także wiele warzyw, np. pomidory, bób i fasola. Niektóre rośliny wykształciły mechanizmy samozapylania, ale i tak  lepiej owocują, jeśli są oblatywane przez owady. Dobrym przykładem są truskawki, które zazwyczaj są zapylane przez owady, często trzmiele, i wtedy dają ładne, soczyste owoce, ale w przypadku samozapylenia owoce mogą być małe, skurczone i poczerniałe.  Aby zapewnić dobre zapylenie kwiatów w sadach i na plantacjach należy ustawić kilka uli, co daje liczbę 150-250 tysięcy pszczół na 1 ha upraw.

Czy to prawda, że muzyka pszczół zmienia się w zależności od tego, co robią i jaką rolę pełnią w ulu?

Rodzina pszczela komunikuje się na kilka sposobów, a jednym z nich są dźwięki i drgania. Na podstawie brzęczenia pszczół doświadczony pszczelarz potrafi powiedzieć, czy rodzina jest w nastroju do pracy lub czy jest czymś podrażniona, a może zaniepokojona np. utratą królowej.

Okazuje się, że pasieki, ule, cała organizacja pracy pszczół są fascynujące nie tylko dla miłośników pszczelarstwa. Wiemy, że również kompozytorzy, szczególnie Ci zafascynowani kontaktem z naturą, samą przyrodą, czerpali inspiracje z tego tematu. Nawet Krzysztof Penderecki umiejscowił scenę jednej ze swoich oper właśnie w pasiece (opera Ubu Rex). Czy ul wewnątrz rzeczywiście przypomina nasze rodzinne relacje?

Nie bez powodu rój pszczół nazywamy rodziną pszczelą. Średniej wielkości rodzina liczy 30-40 tysięcy pszczół, z których każda ma określone miejsce i funkcje w strukturze rodziny. Najważniejsza dla rodziny jest matka, czyli królowa, która ma właściwie tylko jedno zadanie – znosić jajeczka, z których wyklują się nowe pszczoły. Wbrew nazwie, królowa nie „rządzi” w ulu, za to jest pod nieustanną opieką pszczół, które o nią dbają, karmią i czyszczą. Najliczniejsze w ulu są pszczoły-robotnice, których  zadania zmieniają się w ciągu ich życia:

  • 1-3 dzień – czyszczenie  komórek w plastrze;
  • 4-6 dzień – karmienie larw;
  • 7-14 dzień – odbieranie pyłku i nektaru od zbieraczek;
  • 15-18 dzień – budowanie plastrów;
  • 19-21 dzień – rola strażniczki ula;
  • od 21 dnia – zbieranie pyłku i nektaru.

Rodzina pszczela prowadzi bardzo zorganizowane życie, które koncentruje się wokół wychowania potomstwa i zdobycia pożywienia na bieżące potrzeby i jako zapas na zimę.

Trutnie pojawiają się w rodzinie pszczelej wiosną zazwyczaj w liczbie od kilkudziesięciu do kilku tysięcy. Są to samce, które nie wykonują żadnych prac w ulu i mają jedynie spotkać się z nową królową w czasie jej lotu godowego.

A chyba najbardziej znanym nawiązaniem do muzyki owadów jest utwór „Lot Trzmiela” Nikołaja Rimsky’ego-Korsakowa.

Mówimy oczywiście o pszczołach hodowlanych, dla których człowiek zakłada pasiekę, buduje ule, wspiera je i korzysta z owoców ich pracy. No właśnie, na czym dokładnie polega praca pszczelarza? Jak dba o swoje pszczoły? O czym powinien zawsze pamiętać? I czy to prawda, że dobry pszczelarz „wyprowadza pszczoły na spacer”?

Głównym zadaniem pszczelarza jest dbanie o prawidłowy rozwój rodziny pszczelej i umiejętna pomoc w przypadku problemów, np. zwalczanie chorób pszczelich. Rodzina pszczela w ciągu sezonu produkuje około 100 kg miodu na swoje potrzeby. Jeżeli wyprodukuje więcej, to nadwyżkę może odebrać człowiek. W celu zwiększenia produkcji miodu ule z pszczołami można okresowo wywozić na miejsca, gdzie właśnie kwitnie jakiś gatunek cenny dla pszczół. Najczęściej pszczoły wozi się na uprawy rzepaku i facelii oraz na obszary, gdzie naturalnie występują duże skupiska akacji, nawłoci, lipy i wrzosów. Pszczoły mogą latać do kwiatów położonych w odległości nawet 3 km od ula, ale przy takiej  odległości nie przyniosą zbyt dużo nektaru.

Patrząc na plaster miodu ma się wrażenie oglądania dzieła sztuki. Jak powstaje? Skąd się bierze jego kształt? Dlaczego plastry nie są np. trójkątne?

Pszczoły budują plastry z wosku, który same produkują dzięki specjalnym gruczołom na spodzie odwłoku. Sześciokątne komórki są wykorzystywane do wychowu larw, składowania miodu i pyłku, a kształt komórki wynika z oszczędności – spośród figur geometrycznych, które ściśle mogą wypełnić jakiś obszar, tj. trójkąt, kwadrat i sześciokąt, ten ostatni ma najmniejszy obwód w stosunku do powierzchni, a zatem potrzeba najmniej wosku do zrobienia plastra składającego się z sześciokątów.

Każdy fan Kubusia Puchatka zna cudowne właściwości miodu. My również mamy swoje ulubione miody. Czy miód z pasiek miejskich, takich, które możemy teraz obserwować na przykład na dachach biurowców w centrach miast różni się od miodu z tradycyjnych uli stojących na łąkach lub w ogrodach?

Każdy gatunek kwiatów produkuje nektar o specyficznym składzie, a miód który z niego powstaje ma  unikalny smak. Zazwyczaj pszczoły zbierają nektar z różnych gatunków i w efekcie powstaje miód, który nazywamy wielokwiatowym. Czasami, gdy występuje obfitość kwitnienia jakiegoś gatunku, to pszczoły zbierają nektar tylko z jednej rośliny i powstaje miód, który nazywamy „gatunkowym”. Do najpopularniejszych miodów gatunkowych należy miód rzepakowy, lipowy, akacjowy i wrzosowy. Oprócz miodu pszczoły produkują również inne produkty pszczele, które pozyskuje człowiek:

  • pyłek, który możemy pozyskiwać w postaci obnóży, czyli grudek pyłku, który pszczoły przynoszą do ula na swoich nóżkach;
  • pierzgę, która powstaje w komórkach z mieszaniny pyłku i nektaru;
  • wosk – dawniej i obecnie wykorzystywany np. do produkcji świec;
  • propolis – produkt wytwarzany przez pszczoły do zalepiania szpar i zabezpieczenia ula przed wtargnięciem drobnoustrojów zagrażających ich zdrowiu i życiu. Propolis ma właściwości bakteriobójcze, przeciwwirusowe i przeciwzapalne.

Od kilku lat mówi się już coraz głośniej o ginięciu pszczół, o zatruwaniu ich przez nieekologiczne nawozy, o suszy, która utrudnia im pracę. Proszę powiedzieć, jak my – osoby nie będące pszczelarzami, możemy pomagać tym owadom na co dzień?

Pszczoły i inne owady zapylające potrzebują naszej uwagi i pomocy. Zwłaszcza w miastach pszczoły są niezbędne, bo są szczególnie ważne dla odpowiedniego funkcjonowania obszarów zieleni w parkach, ogródkach działkowych i w innych zielonych przestrzeniach miasta. Zapylanie jest niezbędne dla  roślin, aby mogły się rozmnażać, dając innym stworzeniom pokarm i schronienie. Pszczoły, zwłaszcza mieszkające w dużych miastach, mają bowiem coraz trudniejsze życie. Możemy im pomóc zwiększając obszary łąk kwietnych w naszym mieście oraz siejąc rośliny przyjazne pszczołom, nawet na swoich balkonach. Jest to łatwe, przyjemne... i bardzo pożyteczne! W Polsce żyje wiele gatunków owadów należących do rodziny pszczołowatych, nie tylko pszczoły miodne, ale także trzmiele i ich dzikie kuzynki – pszczoły samotnice. Wszystkim im możemy pomóc siejąc rośliny nektarodajne i pyłkodajne.

W jaki sposób dzieci mogą poznać tę dziedzinę, w jakim wieku warto zainteresować je tematem?

Polecam album „Pszczoły” autorstwa Piotra Sochy. Jest to świetna lektura do wspólnego czytania dzieci i dorosłych. Do tego wydana w dużym formacje z niesamowitymi ilustracjami.

[rozmawiała Małgorzata Tylek]

Pan Dariusz prowadzi warsztaty z cyklu Pasieka w Mieście, szczegóły tu: www.pasiekawmiescie.pl

Zamknij Nasz strona korzysta z plików cookies w celach statystycznych, marketingowych i promocyjnych. Możesz wyłączyć tą opcję w ustawieniach prywatności swojej przeglądarki.